Ελένη Πριοβόλου-Βαθύ σκοτάδι πριν την αυγή-Εκδόσεις Καστανιώτη

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Μετά «Το δέντρο με τις φωλιές» που εκδόθηκε το 2022, η συγγραφέας Ελένη Πριοβόλου φέρνει στο φως ένα ακόμη μυθιστόρημα με προβληματισμό και κριτική σκέψη. Άλλους αναγνώστες θα τους καθηλώσει αφού δεν τον γνωρίζουν, μαθαίνοντας πολλές αλήθειες και άλλους θα τους ταξιδέψει η γλώσσα, οι δυνατές σοκαριστικές περιγραφές και το αναγνωστικό ταξίδι. Μέσα σε 400 σελίδες του, γνωρίζουμε τη ταραχώδη ζωή του Χριστόδουλου Ευσταθίου με το παρατσούκλι Παμπλέκης που του το έδωσαν υποτιμητικά οι εχθροί του από τον χώρο της Εκκλησίας και προέρχεται από το μπλέκω, αυτός δηλαδή που ανακατεύει, μπλέκει τα πάντα. «Βαθύ σκοτάδι μέχρι την αυγή», είναι ο τίτλος του, και στο εξώφυλλο εικονίζεται μια ξυλογραφία από ένα έντυπο που εξέδωσε ένας από τους θανάσιμους εχθρούς του, ο Διονύσιος εκ Πλαταμώνος και εκτυπώθηκε στη Βενετία το 1793 ”. Η ξυλογραφία παρουσιάζει τον λόγιο Ακαρνάνα Χριστόδουλο με καλογερικό ράσο, σκούφο, επίδεσμο, με χαλασμένο μάτι για να είναι τρομακτικός και γραφίδα στο χέρι, ενώ από πάνω του έρχεται ο διάβολος. Το μυθιστόρημα είναι χωρισμένο σε οχτώ βιβλία, που στο καθένα, υπάρχουν φιλοσοφικές σκέψεις του. Έχω την τύχη να κατάγομαι από το χωριό του πρωταγωνιστή του όμορφου αυτού βιβλίου. τη Μπαμπίνη Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας και γνωρίζω τη μορφή αλλά και τη ζωή του, από αφηγήσεις εδώ και χρόνια. Δεν κρύβω όμως ότι με χαροποίησε που η συγγραφέας ασχολήθηκε με το πρόσωπό του, αν και το περίμενα ότι κάποια στιγμή θα γράψει για την άγνωστη μεγάλη μορφή του Διαφωτισμού.

Η Πριοβόλου αφού ερεύνησε, διαβάζοντας μεγάλη βιβλιογραφία, ταξίδεψε στους τόπους που περπάτησε εκείνος, μας προσφέρει ένα βιβλίο που θα συζητηθεί. Μας διηγείται τη ζωή του αλλά και όλα τα δεινά που ίδιος βίωσε. Γράφει όλο το οδοιπορικό του, στη δημώδη γλώσσα και όχι στην καθαρεύουσα της εποχής, με τον πλέον γλαφυρό τρόπο, όπως καλά γνωρίζει η συγγραφέας πάντα να μας ταξιδεύει, τοποθετώντας τον Χριστόδουλο να απευθύνεται στον φίλτατο αναγνώστη, στο πρώτο πρόσωπο. Ποιος είναι όμως ο Χριστόδουλος Παμπλέκης που πολλοί δεν γνωρίζουν; Και είναι προφανής ο λόγος που δεν τον γνωρίζουν αφού τα έβαλε με κάποιους εκπροσώπους της Εκκλησίας, όπως ο Διονύσιος Πλαταμώνος, αλλά και άλλους ιερείς και δεσποτάδες που δεν αντιπροσωπεύουν φυσικά όλη την ορθόδοξη θρησκεία και τη φιλοσοφία της. Δεν θέλησε απλά να μας πει τη ζωή του, που μπορούμε να αναζητήσουμε στο διαδίκτυο αλλά διείσδυσε στην φιλοσοφική και θεολογική του σκέψη, μας μιλά για τον ραγιαδισμό, τη βαθιά μόρφωση που πρέπει να κατέχει ο Έλληνας ώστε να μη μείνει μια ζωή ραγιάς. Ο Παμπλέκης δεν ήθελε τον Έλληνα ραγιά αλλά πολίτη με δικαιώματα, με κριτική σκέψη, ελεύθερο από προκαταλήψεις και στερεότυπα.

Σκληρές είναι κάποιες περιγραφές που θα διαβάσετε. Πώς αλλιώς θα μας περιέγραφε το ανελέητο κυνηγητό του πατέρα του από τους Οθωμανούς; Αφού περιπλανιέται με τον κλεφταρματολό πατέρα του στα χωριά της Ακαρνανίας και των Αγράφων, των Ιωαννίνων θα φτάσουν στην Κατερίνη και το Λιτόχωρο. Στις διαδρομές του, στα φαράγγια και τις στάνες όπου συναντούσε τους συναγωνιστές του, έλεγε πως θέλει να κάνει τον Χριστόδουλο κλεφτόπουλο, να μάθει το καριοφίλι, κάτι που δεν ήθελε ο Χριστόδουλος. «Έχει το δικαίωμα να αποφασίζει ο γονιός για το παιδί του; Και μήπως αυτό δεν είναι μια άλλη μορφή δουλείας; Μα τότες που βρίσκεται η ελευθερία;» Τελικά οι κλεφταρματολοί έκαναν επανάσταση ή ξεσηκωμό; Με τις απόψεις που είχε ο πατέρας του, όπως «Τα κορίτσια πρέπει να προετοιμάζονται για τον έγγαμο βίο και μόνο. Τα γράμματα και τα όπλα είναι για τους άντρες». Ποιος έδωσε ετούτο το προνόμιο στους άντρες; Έτσι θα σταματήσει να είναι ραγιάς; Διώχνοντας μόνο τους Οθωμανούς;

Οι Πιεριείς αναγνώστες και όχι μόνο θα μάθουν για την τότε Κατερίνη, που ήταν μεγάλη πολιτεία, που είχε τσαρουχάδικα, μεγάλη ζωοπανήγυρη, που τους φάνταζε τεράστια. Εκεί οι Οθωμανοί τον αναγνωρίζουν, τους συλλαμβάνουν, πατέρα και γιο και τους κλείνουν στα μπουντρούμια. Μετά από πολύωρη ταλαιπωρία, τον γδέρνουν ζωντανό και στη συνέχεια τον κομματιάζουν. Οι Οθωμανοί τον οδηγούν στο σκλαβοπάζαρο μαζί με άλλους συλληφθέντες όπου τους πουλούν. Αν δεν τον έβλεπε ο άρχοντας Λιτοχωρίτης, Καλλίας, να τον λυπηθεί και να τον εξαγοράσει, ίσως η τύχη του θα ήταν παρόμοια με τον πατέρα του. Τέθηκε υπό την προστασία και την επιμέλεια του και αφού διέκρινε το πνεύμα και τη φιλομάθειά του, φρόντισε για τη μόρφωσή του. Ο Χριστόδουλος αφού πήρε μόρφωση στα σχολεία του Λιτοχώρου και της Ραψάνης πήγε στον Άθω, καθώς σπούδασε στην κορυφαία σχολή, την Αθωνιάδα Ακαδημία, με δάσκαλο τον Ευγένιο Βούλγαρη, που τον μύησε στον ευρωπαϊκό διαφωτισμό. Εκεί μπλέχτηκε στις εσωτερικές διαμάχες των Κολλυβάδων του Αγίου Όρους που ξέσπασαν το 1756 και διώχτηκε ως αιρετικός και άθεος, μαζί με τον δάσκαλό του και τριάντα ακόμη προοδευτικούς και φιλοπρόοδους νέους. Σοκαριστικές εικόνες στο Άγιο όρος, το Άβατο, όπου ξυλοκοπιούνταν μέχρι αίματος μεταξύ τους οι μοναχοί ώστε να βρουν λύσεις περί της θρησκείας. Ο Παμπλέκης απευθύνεται στον φίλτατο αναγνώστη και του μιλά για ασυδοσία, όργια, ποτά φαί και χορούς διονυσιακές βακχείες, όπως τα είδε ο ίδιος και τα περιγράφει στα βιβλία του. Την υποτίμηση, τον χλευασμό και τον σκληρό διωγμό τον κουβάλησε στην ψυχή του μέχρι το τέλος. Ας έγινε αξιαγάπητος και περιζήτητος στον ευρωπαϊκούς κύκλους της διανόησης αλλά και στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού. Ας αναγνώριζαν την αξία του και ας τον ζητούσαν για να διδάξει την ελληνική γλώσσα στα παιδιά τους. Τον λυπούσε αφάνταστα ο πόλεμος και το μίσος που δημιουργήθηκε προς το πρόσωπό του από τους σκοταδιστές της εδώ Εκκλησίας, που έκαψαν τα βιβλία του αλλά και των δασκάλων του, που προσπάθησαν να φέρουν στην παιδεία το ευρωπαϊκό πνεύμα, την επιστήμη και τον ορθό λόγο. Ο Παμπλέκης καταδίκασε την αυθεντία και τη δεισιδαιμονία και κήρυξε την πίστη στον ορθό λόγο και την ελευθερία του πνεύματος. Υπερασπίστηκε τις απόψεις του Διαφωτισμού, εξαίροντας τον Βολταίρο και τον Ρουσσώ, κατηγορώντας αυτούς που κατακρίνουν τα συγγράμματά τους, ενώ δεν αξιώθηκαν να τα διαβάσουν, και ότι τους πολεμούν μόνο από άγνοια. Και φυσικά πίστευε και κήρυττε ότι δικαιούται τον σεβασμό κάθε γυναίκα που είναι η αρχή της ζωής. Όσο οι πολέμιοι του φώναζαν και οργίζονταν ότι η γυναίκα δεν έχει θέση μεταξύ των ανδρών επειδή είναι μιαρόν πλάσμα, ο Παμπλέκης έγραφε και πίστευε ότι η γυναίκα είναι θείο πλάσμα, θηλυκή ύπαρξη, αιθέρια και υπέρκομψη που εξέπεμπε εσωτερική δύναμη. Υμνούσε τη κάθε γυναίκα αλλά περισσότερο αυτές που τολμούσαν να μιλούν στο κοινό, τις συγγραφείς και τις διανοούμενες, τις αγωνίστριες όπως την Ολέμπ ντε Γκουζ, τη διανοούμενη συγγραφέα, η οποία με πάθος μίλησε για τα δικαιώματα των γυναικών ως πολιτών. (σελίδα 356)

Για τις θέσεις του αυτές, τις ανατρεπτικές για εκείνη την εποχή, ο Διονύσιος Πλαταμώνος του έστειλε κατηγορητήριο ότι ήταν οπαδός του Ρουσσώ, του Σπινόζα και του Επίκουρου επειδή μιλούσε στους μαθητές τους για την ελευθερία του φιλοσοφείν και έθετε αυτούς σε παραγωγικό διάλογο με τις Γραφές ώστε να κρίνουν και να ερευνούν την πίστη και να μην δέχονται την εξ αποκαλύψεως θρησκεία. Δεν θα τον συγχωρούσαν ποτέ οι σκοταδιστές της Εκκλησίας που κατηγόρησε ευθέως τους εφημέριους και τους αρχιμανδρίτες οι οποίοι αφού τρωγόπιναν και γελούσαν, αθυροστομούσαν και αστειεύονταν, κολάζονταν και ήταν επιρρεπείς στην απόλαυση σώματος σαν να είναι τελευταία φορά, ανέβαιναν στον άμβωνα και καλούσαν τους πιστούς σε μετάνοια, σκορπώντας τον φόβο της αιώνιας κολάσεως λέγοντας πως μόνο αυτοί μπορούν να τους δείξουν την οδό της αγαθότητας. Σελίδα 340.

Οι τόποι και τα πρόσωπα που τον επηρέασαν στην εξέλιξή του ήταν πολλά. Ένα ερώτημα κλωθογύριζε μέσα μου κατά την ανάγνωση. Τελικά ήμασταν έτοιμοι γι’ αυτή την επανάσταση; Καλοτάξιδο Ελένη Πριοβόλου και εύχομαι ολόψυχα να αγαπηθεί από τους αναγνώστες και να χαθεί κάποτε το βαθύ σκοτάδι. Να έρθει η αυγή για τον κάθε πολίτη που νιώθει ακόμη ραγιάς.